SƏMƏD VURĞUNUN NİZAMİDƏN DİLLƏR ƏZBƏRİ OLMUŞ TƏRCÜMƏSİ HAQQINDA

Facebook Twitter

HAFİZ RÜSTƏM

Bu zərbül-məsəl, aforistik beyt dillər əzbəridir:

Kamil bir palançı olsa da insan,

Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan.

Bir gün şair-publisist dostumuz Əlirza Xələfli mənə dedi ki, “Hafiz müəllim, mən bu iki misranın düzgün tərcümə olunmasına şübhələnirəm. Axı necə olur ki, sənətlə sənət yox, sənətlə sənətkar müqayisə olunur, yəni kamil "palançı"yla yarımçıq "papaqçılıq" qarşılaşdırılır. Burada nəsə çox ciddi bir yanlışlıq var. Xahiş edirəm ki, Sən bir şərqşünas dostum kimi Nizamidən iqtibas olunmuş bu tərcüməni əsli ilə tutuşdurub mənim şübhəmə aydınlıq gətirəsən”.

Qabaqcadan deyim ki, dünya dillərindən tərcümə əsərlərinin qiyməti onların orijinallarına yaxınlığı ilə ölçülür. Nizami Gəncəvinin “Leyli və Məcnun” poemasının başlanğıcından (“Oğluma nəsihət”dən) aşağıda iqtibas gətirdiyim farsca beytin orijinalı belədir:

Palangəri beğayəte-xəd

Behtər ze kulahduziye-bəd.

(Öz dərəcəsində mükəmməl olan palançılıq

pis papaqçılıqdan yaxşıdır(üstündür).

Göründüyü kimi orijinalda düzgün olaraq palançılıqla (sənətlə) papaqçılıq (digər sənət) müqayisə edildiyi halda tərcümədə əksinə, palançı ilə (sənətkarla) papaqçılıq (sənət) qiyas edilərək ciddi qüsura yol verilmişdir. Elə buna görə də orijinalı ciddi təhrif olunmuş (yəqin ki, sətri tərcüməçinin səhvi üzündən) S.Vurğun tərcüməsi əvəzinə orijinalına daha yaxın olan mənim tərcümə variantım əsas götürülməlidir:

Kamil palançılıq olsa da asan,

Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan.

Ümid edək ki, indən belə bu zərbül- məsəl bizim təklif etdiyimiz yeni, daha dəqiq və düzgün redaksiyada işlənməyə başlasın.

P.S. Yadıma gəlir ki, filosof şairimiz Nəsiminin məşhur "Sığmazam" rədifli qəzəli keçən əsrin 70-ci illərində diqqət mərkəzində idi. Onun Cahangir Qəhrəmanovun tərtibçiliyi əsasında ərəb hürufatı ilə üçcildliyi nəşr olundu (həmin üçcildliyin bir nüsxəsi də hazırda mənim arxivimdədir), Nəsimiyə İsa Hüseynovun ssenarisi əsasında film çəkildi, şəhərimizin gözəl bir yerində heykəli qoyuldu, görkəmli şairimiz Qabil İmamverdiyev "Nəsimi" adlı irihəcmli bir poema yazdı. Bunlarla yanaşı o da yadımdadır ki, "Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam, Gövhəri-laməkan mənəm, kövnü məkana sığmazam" daha geniş rezonans doğurmuşdu. Bu beytin izahında Bəxtiyar Vahabzadə ilə Rafael Hüseynov arasında nəsə mübahisə düşmüşdü. R.Hüseynov çox düzgün olaraq orijinalı ərəb hərflərilə olan beytin birinci yarımmisrasını "Məndə sığar iki cahan" kimi oxumuş, ancaq B.Vahabzadə isə onu səhv olaraq "Məndə sığar ikən" şəklində izah etməyə cəhd göstərmişdi.

Əvvəla, qeyd edim ki, "iki cahan" ifadəsini bütün klassik şairlər bu və ya başqa şəkildə öz əsərlərində işlədiblər. Böyük filosof şair, sufizmin əsas nümayəndələrindən biri Şəbüstəri özünün "Gülşəni-raz" əsərində bu dünyanı - güzgüyə, O dünyanı - həmin güzgüdə əks olunan VARLIĞA bənzədir. Klassik sufi şair Hafiz Şirazinin bir məşhur qəzəli də eyni ifadəylə başlanıb: Faş miquyəmo əz qofteye-xod delşadəm, Bəndeye-eşqəmo əz hər do cəhan azadəm. Tərcüməsi belədir: Aşkara deyirəm, öz dediyimdən şadam, Hər iki dünyadan - eşq bəndəsiyəm, azadam. Dini etiqada görə, iki cahan dedikdə yaşadığımız mövcud, fani dünya və gec-tez sakini olacağımız "O dünya -Axirət dünyası" nəzərdə tutulur. Bu dünya müvəqqəti olduğuna görə yalan, məcazi dünya, O dünya əbədi, baqi olduğuna görə - HƏQİQİ, HAQQ DÜNYA hesab olunur. Biri - fiziki həyatımız, digəri - mənəvi həyatımız kimi də interpretasiya olunur. Elə buna görə də iki cahana sığan şəxs bir cahanla məhdudlaşa bilməz. Qədim dini-fəlsəfi istilahlarla desək, biri substansiya, digəri aksidensiyadır. Bu dünya ərəz (forma, şəkil), o dünya cövhərdir (mahiyyətdir). Ərəbcə "cövhər" sözü farsca "gövhər"dən götürülüb. Məkansız gövhər (gövhəri-laməkan) əbədiyyət incisi mövcud keçici dünyaya (kövnü məkana) sığa bilməz. Əslində bu şahbeytdə şair İNSANı ALLAHla eyniləşdirir - insanı (cüzvü) ALLAHın (küllün) təcəllası kimi təqdim edir. Hər şeyin doğrusunu bilən Allahdır.