Qida zəhərlənməsi ən yaxşı halda xoşagəlməz və ən pis halda ölümcül olur. Xoşbəxtlikdən, yeməyi düzgün hazırlamaq və düzgün saxlamaqla qida zəhərlənməsinin qarşısını almaq mümkündür. Yeməyin təhlükəsiz şəkildə necə istehlak edilməsini, həmçinin qida zəhərlənməsinin necə inkişaf etdiyini başa düşmək vacibdir. Həm evdə, həm də restoranlarda qida zəhərlənməsinin qarşısını tezliklə almaq mümkündür. Bunun üçün aşağıdakı qaydalara riayət etmək lazımdır.

Yeməyi düzgün hazırlamaq

• Bütün məhsullarda istifadəyə görə tarixləri yoxlamaq və qidaların düzgün temperaturda saxlandığına əməl etmək lazımdır.
• Ət və quşçuluq məhsullarını ayrı çantalara yığmaq və alış-veriş edərkən və ya evə gətirilən zaman xam ətin digər qida məhsullarına toxunmasına imkan verməmək lazımdır.

Soyuq zənciri qoruyun. Dondurulmuş və yaxud dondurulmamış qidaları, xüsusilə, mağazadan evə gətirərkən mümkün qədər soyuq saxlamaq lazımdır. Bu, qidadan zəhərlənməyə səbəb ola biləcək sinir pozucu bakteriyaların böyüməsinin qarşısını alır. Yeməyin təhlükəsizliyini təmin etməyin yolları:

• Soyuq və dondurulmuş qidaları evə daşımaq üçün kiçik bir soyuducu çanta almaq yaxşı olardı. Soyuduculardan istifadə edərkən həmişə əti digər soyuq əşyalardan ayırmaq lazımdır. Soyuducuları etiketlə qeyd edilməlidir ki, həmişə lazımi əşyaları düzgün yerə qoymaq mümkün olsun. Hər istifadədən sonra soyuducu dezinfeksiya edən bezlərlə təmizlənməlidir.

Həmişə yemək hazırlamadan əvvəl və sonra əlləri yuyun. Yemək hazırlamazdan əvvəl və sonra, xüsusən də çiy ətlə işlədikdən sonra əllər isti su və antibakterial sabunla yaxşıca yuyulmalıdır.

• Bakteriyaların parça üzərində yığılmaması üçün qab-qacaq və əl dəsmalları mütəmadi olaraq təmiz saxlanılmalıdır.
• Ev heyvanlarına (xüsusən sürünənlər, tısbağalar və quşlar) toxunduqdan və hamamdan istifadə etdikdən və ya ev zibilindən istifadə etdikdən sonra əllər həmişə yuyulmalıdır.

Mətbəxinizi təmiz saxlayın. Mətbəx sayğaclarını və digər qida hazırlıq sahələrini təmiz saxlamaq çox vacibdir, xüsusən ət, quş əti və yumurta kimi yüksək riskli qida maddələri hazırlayarkən.

• İstifadə edilən mətbəx əşyalarını və digər səthləri təmizləmək üçün yumşaq bir dezinfeksiyaedici istifadə edilməlidir.
• Mətbəxdəki kəsmə taxta isti, sabunlu suda yuyulmalıdır. 3-4 çay qaşığı (1 L) suya qarışdırılmış ağardıcıdan hazırlanmış məhluldan istifadə edərək təmizlə işləri aparmaq daha yaxşıdır.

Ət, quş əti və tərəvəz hazırlamaq üçün ayrıca lövhələrdən istifadə edilməlidir. Bu lövhələr digər qida məhsullarına bakteriyaların çarpaz çirklənməsinin qarşısını almaq üçün ayrı saxlanılmalıdır.

• Lövhələri ayrı-ayrı saxlamaq çətinlik törədirsə, hər istifadədən sonra çox məqsədli doğranmış lövhənin yaxşıca dezinfeksiya edilməsinə nail olunmalıdır.
• Taxta lövhələri təmizləmək çətindir. Çünki belə lövhələr bakteriayaları öz daxilində saxlaya bilər. Ona görə də plastik doğrama lövhələri daha üstün hesab olunur.

Diqqətlə əridin. Prosesi sürətləndirmək üçün heç vaxt yeməyi (xüsusən ət və quş ətini) otaq temperaturunda əritmək olmaz.

• Yemək həmişə soyuducuda əriməlidir, çünki otaq temperaturunda əriməsi qida səthinin çox tez istiləşməsinə imkan verir.
• Alternativ olaraq, mikrodalğalı sobada "defrost" və ya "50 faiz güc" parametrini istifadə edərək qidaları əritmək olar. Yeməkləri soyuq axan su altında tutaraq təhlükəsiz bir şəkildə dondurmaq da olar. Yeməklər tamamilə əridildikdən sonra dərhal istifadə edilməlidir.

Yeməkləri yaxşıca bişirin. Xüsusilə qırmızı ət, quş əti və yumurta yüksək riskli qidalar hesab olunur.

• Bu qidaları yaxşıca bişirmək zərərli mikrobları məhv edər.
• Bir şeyin nə qədər bişiriləcəyinə şübhə varsa, termometrdən istifadə etmək də olar. Bu bir çox qeyri-müəyyənliyə son qoya bilər. Belə ki, toyuq və hinduşka 165 ° F-ə çatdıqda bişirilir, bifteklər 145 ° F-də, hamburger isə 160 ° F-də bişirilir.

İsti qidaları isti və soyuq qidaları soyuq saxlayın. Bakteriyalar 4 ° C ilə 14 ° C arasında ən sürətlə çoxalır, buna görə qidaları bu temperaturdan aşağıda saxlamaq vacibdir.

• Soyuducunu 4°C / 40°F və ya daha az bir temperatur üçün quraşdırmaq daha yaxşı olar.

Xidmət vermədən əvvəl qalıqları yaxşıca qızdırın. Zəif isidilmiş yemək qalıqlarında hələ də aktiv qida patogenləri ola bilər. Üstəlik, qalıqlar bir qədər də pisləşibsə, heç bir miqdarda istiləşmə onları təhlükəsiz etmir.

• Qalıqları çox uzun müddət saxlamaq olmaz. Rəngsizləşmə, incəlik, kifin böyüməsi və s. əlamətlər qalıqları atmaq üçün siqnaldır.
• Qalıqları bir dəfədən çox isitmək təhlükəli nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Yeməyi düzgün qaydada saxlamaq

Saxlama forması yemək növündən asılıdır.

• Makaron, düyü, mərcimək, lobya, konservləşdirilmiş qidalar və dənli bitkilər kimi quru qidalar hamısı bir sərin, quru yerdə şkaf kimi yerdə saxlanıla bilər.
• Digər qidaları müvafiq qaydada saxlamaq üçün qayğı göstərilməlidir.

Zəruri hallarda dondurun və ya soyudun. Dondurulmuş əşyaları soyuducudan çıxartdıqdan sonra 2 saat ərzində dondurucuya qoymaq lazımdır (daha tez edilsə yaxşı olar).

• Ət, quş əti, yumurta, balıq, əvvəlcədən hazırlanmış yeməklər, süd məhsulları və qalıqlar həmişə soyudulmalıdır.
• Bir çox yemək soyuducuda və ya sərin bir qaranlıq yerdə, məsələn zirzəmidə bir dəfə açılmalıdır. Ərzaqların saxlanma məlumatları və təlimatları mütləq oxunmalı və ona riayət edilməlidir.

Heç vaxt yeməyi açıq konteynerdə saxlamayın. Qida - xüsusilə xam ət və qalıqlar heç vaxt açıq konteynerdə saxlanılmamalıdır.

• Bütün qidaları sıx bağlamaq və ya qalın folqa ilə öptərək, hava keçirməyən qapağı olan bir konteynerə qoymaq və ya möhürlənmiş plastik torbada saxlamaq lazımdır.
• Açılan qalay qutularında heç vaxt qida saxlanılmamalıdır, çünki bu, bakteriyalar üçün yetişdirici bir yerdir.

İstifadə tarixlərinə diqqət yetirin. Saxlama vəziyyətindən asılı olmayaraq, bütün qidalar tez və istifadəsi tarixlərində yeyilməlidir.

• Hətta ədviyyatlar və qurudulmuş otlar çox uzun müddət saxlanılırsa, faydalı xüsusiyyətləri və ləzzətlərini itirir. Bir çox məhsul istifadə müddətindən artıq saxlanılsa zərərli ola bilər.
• Yemək istifadə müddətinə qədər saxlanılıb istifadə edildikdə, əgər o çirkli və qırıq qablarda yeyilərsə bu təhlükəlidir.

Ayrı-ayrı qidaları saxlayın. Hər zaman ət, yumurta və quş əti bişmiş yeməklərdən ayrı saxlanılmalıdır. Meyvə və tərəvəzlər isə ayırıca yerdə qorunmalıdır.

• Xam ət soyuducunun alt rəfində saxlanılmalıdır. Bu, onun digər qidalara toxunmasına və damlamasına mane olur.

Yeməyinizi həşərat və heyvanlardan qoruyun. Ev heyvanları və zərərvericilər qidalara toxunursa, yemək asanlıqla çirklənə bilər.

• Düzgün qida anbarı - yeməyi qapalı soyuducuda, dondurucuda və ya şkafda saxlamaq - böcəklərdən və heyvanlardan uzaq olmağa kömək edəcəkdir.
• Yemək hazırlığı dövründə dörd ayaqlı heyvanlar tərəfindən çirklənməyə daha həssasdır. Hazırlıq müddətində yeməkləri nəzarətsiz qoymaq düzgün deyil və hazır yeməklər qapaqlarla örtülməlidir.

İsti hava şəraitində əlavə ehtiyatlı olun. Qida çirklənməsi bakteriya isti havalarda daha sürətli baş verir.

• Evdən kənarda yemək yeyilərsə, qida qalıqlarının yenidən sərin yerdə saxlanması üçün bir saat içində evə gətirilməsi və soyuducuya qoyulması təmin edilməlidir.

  Bu yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə həyata keçirilən “Qida zəhərlənmələrinin səbəbləri və onun qarşısını almaq üçün maarifləndirmə işlərinin aparılması” layihəsi çərçivəsində “Uğur” Gənclərin Maarifləndirilməsi İB tərəfindən hazırlanmışdır.  

---