Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı artan həcmi ilə qlobal siyasi tarazlıqlara yeni təzyiq mərkəzi yaradıb. Avrasiyada siyasi, hərbi və iqtisadi əməkdaşlıqda rolu getdikcə güclənən təşkilat Türkiyə üçün yeni imkanlar yaratmağa başlayıb.

Bunu Ahmet Yeşiltepe NTV-də yayımladığı təhlil yazısında qeyd edib. 

Həmin məqaləni təqdim edirik: 

NATO üzvü olan ölkə kimi fəaliyyət üçün məhdud imkanlara malik görünsə də, yeni şərtlər və dəyişən dinamika səbəbindən Türkiyə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatındakı imkanlarını nəzərdən keçirmək zərurəti hiss etdi.

NATO üzvü olan ölkənin bəzi fəaliyyətlər üçün imkanları məhdud görünsə də, yeni şərtlər və dəyişən dinamika səbəbindən Türkiyə Şanxay təşkilatda öz imkanlarını nəzərə alır.

2008-ci ildə Düşənbə sammitində Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı təşkilatla əlaqə saxlamaq istəyən və müşahidəçi olmayan üçüncü dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərin institusional çərçivəsinin yaradılması məqsədilə “Dialoq Tərəfdaşlığı Statusu” adlı yeni mexanizm yaratdı.

Bu status müşahidəçi statusuna malik olmayan üçüncü ölkələrə müəyyən sahələrdə təşkilatla “məhdud əməkdaşlıq” etməyə imkan verəcək.

İnstitusional əlaqə dərəcəsi baxımından “müşahidəçi ölkə” statusundan aşağı, “qonaq iştirakçılar” statusundan yuxarıda yer alırdı. 

Bu mexanizm Türkiyənin təşkilatla əlaqələrini gücləndirmək üçün uyğun seçim kimi gündəmə gəldi. Belə ki, Türkiyə 2012-ci ildə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına Dialoq Tərəfdaşı kimi daxil olub.

Çinli mütəxəssislər  və rusiyalı analitiklər üzvlükdən sonrakı qərarı dəyərləndirərək, bu qərarın həm təşkilat, həm də Türkiyə üçün inqilab səviyyəsində olduğunu bildiriblər. 

Türk Dünyasının mərkəzində güclənən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Türkiyə üçün bir variant ola bilərmi, yoxsa “struktur problemləri” bu variantı sırf diskurs olmağa məhkum edir?

Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı üzvlərinə ixracı ümumi ixracın 6 faizini, bu ölkələrdən idxal isə ümumi idxalın 25,7 faizini təşkil edir. 

Digər tərəfdən, Avropa İttifaqına üzv ölkələrə ixracın Türkiyənin ümumi ixracatındakı payı 44,5 faiz təşkil edir. 

Türkiyənin ümumi idxalında Avropa İttifaqına üzv ölkələrdən idxalın payı 38 faiz təşkil edir. 

Rəqəmlər göstərir ki, Türkiyənin Qərblə iqtisadi müstəvidə intensiv mübadilələri və qazancları Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatından qat-qat yüksəkdir. 

İqtisadiyyat, ticarət və NATO kontekstində Qərblə tam hərbi inteqrasiya görüntüsü verən Türkiyənin yeni oxda açılması bu səbəblərdən real deyil. 

Amma prezident Ərdoğanın təbirincə desək, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında mövcudluq münasibətləri Türkiyənin xeyrinə tənzimləmək üçün “qiymətləndirilməsi lazım olan fürsət pəncərəsi” ola bilər. 

Bu maraq balansına və onların hesablamalarına nəzər saldıqda Türkiyənin təşkilata üzvlüyünün ciddi şəkildə düşünüldüyü məlum olur.

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında iki əsas geosiyasi ox var, Rusiya və Çin. 

Orta Asiya ölkələri və Hindistan Rusiya oxuna, Pakistan və İran isə Çin oxuna daha yaxın görünür. 

Bildirilir ki, İranın Çin tərəfindən dəstəklənən tam üzvlük prosesinə qarşı Rusiya təşkilat daxilində güc balansını qorumaq üçün Türkiyəni dəvət edə bilər. 

Bəzi ekspertlərin fikrincə, Türkiyənin iqtisadi, siyasi və hərbi gücünə önəm verən təşkilat üzvləri öz sıralarında yer alacaq bir Türkiyə üçün çox həyəcanlıdırlar.