ABŞ, Avropa İttifaqı və Rusiya antiterror əməliyyatına yaşıl işıq yandırıbmı?

Məxfi məlumatlara girişi ilə seçilən Almaniyaya məxsus “politico.eu” saytında “EU, Russia and US held secret talks days before Nagorno-Karabakh blitz” (Avropa İttifaqı (Aİ), Rusiya və ABŞ Dağlıq Qarabağda ildırımsürətli müharibədən bir neçə gün əvvəl gizli danışıqlar aparıb) adlı məqaləsində deyilir ki, ABŞ və Aİ-nin yüksək səviyyəli rəsmiləri Azərbaycanın keçən ay separatçı əraziləri etnik ermənilərin nəzarətindən geri almaq üçün hərbi hücuma başlamazdan bir neçə gün əvvəl, Qarabağla bağlı yaranmış qarşıdurmanı həll etmək üçün Türkiyədə rusiyalı həmkarları ilə fövqəladə danışıqlar üçün görüşüblər. Ancaq bu görüş barə məlumat verilməyib.

Gündəlikdənkənar görüş, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 2022-ci ilin fevralında Ukraynanı işğal etməsindən sonra Moskva və Qərb arasında böyük təhlükəsizlik problemi ilə bağlı nadir, - əgər uğursuz olsa da - təmasın əlamətidir.

Müzakirələrdən xəbəri olan yüksək səviyyəli diplomat POLITICO-ya bildirib ki, görüş sentyabrın 17-də İstanbulda anklavın 9 aylıq blokadasına son qoyması və Ermənistandan gələn humanitar yardım karvanlarına icazə verilməsi üçün Azərbaycana təzyiq cəhdləri çərçivəsində baş tutub. Elçinin sözlərinə görə, görüşdə "işi tərsə düşmüş yük maşınlarının necə hərəkət etdirilməsi" və ərzaq və yanacaq tədarükünün təxminən 100 min sakininə çatmasını təmin etməklə bağlı məsələlər müzakirə edilib.

ABŞ Vaşinqtonun Qafqaz danışıqları üzrə baş müşaviri Lui Bono, Aİ isə onun region üzrə nümayəndəsi Toivo Klaarı danışıqlar aparmaq üçün göndərib. Bu arada, Rusiyanı Putinin Ermənistanla Azərbaycan arasında əlaqələr üzrə xüsusi nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərən İqor Xovayev təmsil edib.

Bu cür yüksək səviyyəli diplomatik fəaliyyət nadir hadisədir. Mart ayında ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken və Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Hindistanda keçirilən G20 toplantısı çərçivəsində üz-üzə gəliblər – lakin Moskva mübadilənin “hərəkətdə” baş verdiyini və heç bir danışıqların aparılmadığında təkid edib.

POLITICO-ya verdiyi açıqlamada Aİ rəsmisi "anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün müvafiq həmsöhbətlərlə əlaqə kanallarını saxlamağın vacib olduğuna inanırıq", deyib. Rəsmi şəxs həmçinin Klaarın “keçən illərdə” Xovayev və Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzinlə danışıqlar da daxil olmaqla, çoxsaylı cəbhələrdə xətləri açıq saxlamağa çalışdığını qeyd edib.

ABŞ sözçüsü Dövlət Departamenti görüşü şərh etməkdən imtina edərək, yalnız “biz özəl diplomatik müzakirələri şərh etmirik”, -deyə bildirib.

Bununla belə, ABŞ-ın məsələ ilə yaxından tanış olan bir səlahiyyətli nümayəndəsi deyib ki, həssas diplomatik mövzuları müzakirə etmək üçün Kremlin hələ də bölgədə hələ də hökm etdiyini nəzərə alaraq müzakirələrə maraq göstərib. “Biz bu məsələdə ruslarla işləyə bilməliyik, çünki onların tərəflərə təsirləri var, xüsusən də hazırda-təhlükəli dönəmdə olduğumuz bir vaxtda”, - amerikalı rəsmi bildirib.

Məqalədə qeyd olunub ki, Azərbaycan sentyabrın 19-da ağır artilleriya bombardmanı altında regiona tank və qoşun yeridərək Qarabağa qarşı ildırımsürətli hücuma başlayıb. Hər iki tərəfdən yüzlərlə insanın ölümü ilə nəticələnən 24 saat davam edən şiddətli döyüşlərdən sonra Qarabağın erməni liderləri təslim olmaq məcburiyyətində qalıb. O vaxtdan bəri Ermənistan hökuməti deyir ki, 100 mindən çox insan öz həyatlarından qorxaraq evlərini tərk edərək Azərbaycan sərhədindən Ermənistana keçib.

Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisində “qanunsuz silahlı birləşmələrə” qarşı tədbir görmək hüququna malik olduğunu təkid edir və yerli ermənilərlə bağlı “reinteqrasiya” öhdəliyi götürüb. Avropa Şurasının prezidenti Şarlz Mişel hərbi əməliyyatı “dağıdıcı” adlandırıb, Blinken isə Azərbaycanın “Dağlıq Qarabağda növbəti hərbi əməliyyatlardan çəkinməsi və humanitar yardımların maneəsiz çıxışını təmin etmək” çağırışlarına qoşulub.

Gördüyünüz kimi, “politico.eu” saytı sentyabrın 17-də İstanbulda son dərəcə önəmli və məxfi görüşün müəyyən məqamlarını açıqlayıb. Ancaq görüşdə hansı qərarlar qəbul olunub? Bu qərarlar Azərbaycanın keçirdiyi anti-terror əməliyyatına yaşıl işıq yandırıbmı? Təbii ki, biz bu kimi sualara cavab almaq istərdik. Ancaq bu kimi məxfi görüşlərin detalları adətən xeyli müddət sonra üzə çıxır. Dəqiq olan odur ki, İstanbulda keçirilən məxfi görüşlə Qarabağda keçirilmiş antiterror əməliyyatı arasında birbaşa əlaqə var.

O da maraqlıdır ki, ABŞ, Aİ və Rusiya Qarabağda baş verənləri “etnik təmizləmə” kimi təsnif etməyib. BMT də belə bir yanaşmaya qarşı çıxıb. Böyük ehtimalla bu məsələ də İstanbul görüşündə ələ alınıb. Bəs Qarabağ ermənilərinin yaşadıqları ərazini kütləvi şəkildə tərk etməsinin İstanbul görüşündə qəbul olunmuş hər hansı bir qərarla əlaqəsi varmı? Məncə, bu suala da böyük ehtimalla müsbət cavab vermək olar.

Elbəyi Həsənli, Sürix
https://www.politico.eu/article/eu-us-and-russia-held-secret-talks-days-before-nagorno-karabakh-crisis/
Elbəyi HƏSƏNLİ, SÜRİX