Həmişə yeməkdən əvvəl əllərinizi yuyun. İsti su və antibakterial sabunla əlləri yumaq və təmiz əl dəsmalından istifadə edərək yaxşıca silmək lazımdır. Pasterizləşdirilməmiş süd və meyvə şirələrindən çəkinin. Pasterizə olunmuş qidalar mikrobları öldürən bir prosesdən keçir.

• Süd və meyvə şirələri pasterizə olunmuşdursa həmin məhsulun etiketində bu mütləq qeyd olunur. Pasterizə edilməmiş südlə hazırlanan qida məhsullarından da istifadəni məhdudlaşdırmaq lazımdır.
• Bununla birlikdə, otaq temperaturunda satılan və uzun bir saxlama müddəti olan şirələrin və suyun, etiketdə yazılmasa da pasterizə olunduğu bilinir.

Yeməklər bişdikdən dərhal sonra yeyin. Bu zərərli mikrobların böyüməsi üçün vaxt tapmadığına kömək edəcəkdir.

• Qalıqlara gəldikdə, "2-2-4" qaydasına əməl edin - yemək bişdikdən iki saat sonra mütləq uyğun şəraitdə saxlanılmasını təmin edin, yeməyi iki düymdən daha dərin olmayan qablarda soyudun və dörd gündən çox qalan qalıqları atın.

Çiy qidaları yuyun və ovuşdurun. Yeməkdən əvvəl bişməmiş yeməklər, məsələn təzə meyvələr və tərəvəzlər suda yuyulmalıdır.

• Meyvə və tərəvəzləri soyub yeməyi planlaşdırırsınızsa, xam məhsul da yuyulmalıdır, çünki zərərli maddələr soyma zamanı qabıqdan içəriyə də keçə bilər.
• Yeməkdən əvvəl həmişə kahı və yarpaqlı göyərtiləri yumaq, sonra onları təmiz və quru bir dəsmal ilə qurutmaq lazımdır.
• Unutmayın ki, meyvələr və tərəvəzlərdəki zərərli mikroblar və viruslar ələ keçsə daha çox yoluxa bilər. Məsələn, yemək hazırlayan şəxsin əli tərəvəzdən çirklənərsə, onu ədviyyata, digər yeməklərə bulaşdıra bilər.

Çiy balıq və ət ilə çox diqqətli olun. Suşi, biftek tartare və s. düzgün hazırlanarsa ləzzətli yeməklərdir. Bununla birlikdə, bu maddələr üçün ən yüksək gigiyena səviyyəsi təmin edilməlidir. Bu yeməkləri yalnız ciddi və nüfuzlu yerlərdə yemək tövsiyyə olunur.

• Bufet süfrəsində olan suşi, xam clams və bənzər yeməklərin hazırlanmasından nə qədər vaxt keçdiyi bəlli deyilsə, onlardan uzaq durmaq lazımdır. Onları evdə hazırlayanda, ən yaxşı və təzə maddələrdən istifadə etmək, bütün gigiyena qaydalarına əməl etmək və hazırladıqdan dərhal sonra yeyilməlidir.
• Heç vaxt xam ətli qidaları qalıq kimi saxlamayın.

Çiy yumurtalardan çəkinin. Yumurta, qida zəhərlənməsi hadisələrinin arxasında ən çox görülən qidalardan biridir.

• Bu, çiy yumurtalarda inkişaf edən salmonella bakteriyalarının nisbətən yüksək tezliyi ilə əlaqədardır.
• Çiy yumurta olan qiddalardan, məsələn, bişməmiş çörək xəmirindən və ya pasta meyvəsindən yeməkdən çəkinin - hətta kiçik bir çırpıntı da sizi xəstə edə bilər.

Yemək yeyərkən digər siqnallara da diqqət yetirin. Hər il insanlar qida təhlükəsizliyi və gigiyena standartlarına əməl etməyən restoranlarda, şirniyyat evlərində və yaxud şam edərkən yeməkdən sonra xəstələnirlər. Buna görə yemək yeyərkən hətta (və ya xüsusilə də) qida təhlükəsizliyi mövzusunda ayıq olmaq vacibdir.

• Mənzilləri yoxlayın. Gigiyena standartı kifayət qədər özünü göstərməlidir. Yeməkdən əvvəl həmişə evə, mətbəxə və hətta vanna otağına nəzər salınmalıdır.
• Bufet tərzi yeməklərinə münasibətdə diqqətli olmaq lazımdır. Düyü çox uzun müddət qalıbsa, çirklənmə mənbəyi ola bilər. Salatalar da təzə olmadıqda mümkün bir problemdir.
• Bəzi salat növləri ilə diqqətli davranılmalıdır. Mayonez, Hollandaise, Bearnaise və yumurta ehtiva edən souslar və s. həmişə sağlamlığa təhdid yarada bilər.
• Köhnəlmiş bişmiş yeməklərin istifadəsi təhlükəlidir.

Şübhə varsa, yeməyin. 5 hissə etibar etmək lazımdır! Əgər qida qeyri-adi görünürsə, pis qoxu gəlirsə və ya başqa şəkildə narahatlıq yaradırsa ondan uzaq dayanılmalıdır.

• Yuxarıda göstərilən bütün ehtiyat tədbirlərinə əməl edilirsə və üstəlik, yeməyin ləzzəti yoxdursa və ya ürək bulandırırsa, yeməyi dayandırmaq və nəzakətlə ağızdan çıxarmaq lazımdır.
• Üzr istəməkdən təhlükəsizliyə əməl etmək daha yaxşıdır!

Qida zəhərlənməsini anlamaq

Qida zəhərlənməsinin əlamətləri. Qida zəhərlənməsi bir neçə əlamətə səbəb ola bilər, zəhərlənmənin şiddətindən asılı olaraq o dəyişkən ola bilər. Simptomlar çirklənmiş qidanı yedikdən bir neçə saat və ya bir neçə həftə sonra başlaya bilər. Qida zəhərlənməsi ümumiyyətlə 1-10 gün arasında davam edir və hətta sağlam insanlar qida zəhərlənməsi səbəbindən xəstəxanaya yerləşdirilə bilər.

• Aşağıdakı simptomlardan biri varsa, qida zəhərlənməsi ilə qarşılaşırsınız: mədə krampları və ya ağrı, bulantı, qusma, şiddətli ishal, temperaturun yüksəlməsi, qızdırma baş ağrısı, boğaz ağrısı ümumi qripə bənzər simptomlar, ani yorğunluq, enerji itkisi və ya yatmaq istəyi.
• Bədən maye saxlaya bilmirsə və ya susuzlaşa bilmirsə, qusduqda qan çıxırsa, 3 gündən çox ishal baş verirsə, həddindən artıq qarın ağrısı varsa və ya ağız istiliyi 101,5 F-dən yüksəkdirsə.

Qida zəhərlənməsinə səbəb olanlar. Qida zəhərlənməsinə çirklənmiş yemək və ya içmək səbəb olur:

• Göbələklər daxil olmaqla insektisidlər və ya qida toksinləri kimi kimyəvi maddələr (məsələn, zəhərli göbələklər).
• Və ya bakteriya, virus və ya parazitlərin mədə-bağırsaq infeksiyaları.

Yeməyin böyümək riskini və ətraf mühit amillərini anlayın. Ətraf mühit amilləri və qidaların süni maddələr vurulması yolu ilə böyüdülməsi prosesi potensial qida çirkləndirici bakteriyaların ötürülməsində də rol oynaya bilər.

• Kimyəvi maddələrdən, gübrələrdən, peyin və s. istifadəsi çoxaldıqca qidanı çirkləndirə bilər.
• Bakteriyalar, parazitlər və s. külək vasitəsilə gəzirlər, suda, torpaqda yaşayırlar. Onlar təbiətin həyat şəbəkəsinin bir hissəsidir və qida gigiyenasına ardıcıl və sədaqətli bir yanaşmanın bir hissəsi olaraq lazımi şəkildə həll edilmədiyi təqdirdə hər zaman mümkün bir çirklənmə mənbəyi olacaqdır.

Qida emalı riskini anlayın. İstər böyük bir fabrikdə, istərsə də şəxsi mətbəxdə qida emalı prosesi əsas çirklənmə mənbəyi ola bilər.

• Emal üçün istifadə olunan yerləri təmiz saxlamaq lazımdır.
• Qida məhsulları qarışdıqda, xüsusilə ət məhsullarını düzgün çeşidləmədikdə heyvanların bağırsaqlarında yaşayan təbii bakteriyalar çarpaz çirklənmənin əsas mənbəyinə çevrilir.

Qida saxlama riskini anlayın. Səhv saxlanılan yemək çirkləndiricilərin bir qidadan digərinə ötürülməsində vasitəçi ola bilər.

• Bu çox çətin bir sahədir, çünki çox vaxt insanlar müəyyən qidaların çirklənmə mənbəyi ola biləcəyini düşünmür və çarpaz çirklənmənin baş verdiyini bilmirlər.
• Məsələn, bişməmiş bir toyuq budu bir salxım üzümün yanına qoyularsa, bu mümkün çirklənmə və qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.

Yemək hazırlamaq riskini anlayın. Hazırlıq mərhələsində çox miqdarda qida çirklənməsi baş verir.

• Xəstə bir insandan qripdən tutmuş qastroenteritə qədər mikrobları keçirə bilər. Onlar xəstə olduqlarını bilmək məcburiyyətində deyillər.
• Ət doğranılan bir bıçaq yuyulmadan tərəvəz üçün istifadə olunarsa mümkün olan çirklənmənin başqa bir mənbəyini əmələ gətirmiş olur.
• Yuyulmamış əllər, çirkli mətbəx məkanları, mətbəxdəki böcəklər və gəmiricilər qidanın çirklənmə mənbəyidir.

Yüksək riskli bir qrupa daxil olanlar daha çox ehtiyatlı olmalıdırlar. Bəzi yüksək risk qruplarına aid insanlar, məsələn, hamilə qadınlar, çox gənc uşaqlar, immuniteti zəifləmiş insanlar və yaşlılar qida zəhərlənməsinin qarşısını almaq üçün əlavə diqqətli olmalıdırlar.

• Qida zəhərlənməsinin nəticələri bu qruplardakı insanlar üçün daha ağır ola bilər və hətta hamilə qadınlarda döl anormallıqlarına səbəb ola bilər.
• Bu qruplardakı insanlar yumşaq pendirlərdən çəkinməli, ləzzətli ət məhsullarına qarşı diqqətli olmalı, yeməklərin hazırlandığı məhsullara və yeməyin özünə qarşı diqqətli olmalıdırlar.

  Bu yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə həyata keçirilən “Qida zəhərlənmələrinin səbəbləri və onun qarşısını almaq üçün maarifləndirmə işlərinin aparılması” layihəsi çərçivəsində “Uğur” Gənclərin Maarifləndirilməsi İB tərəfindən hazırlanmışdır.    

---